Trias Politica
(Gepubliceerd in de krant Amigoe op 6 November 2024)
De democratie staat wereldwijd onder druk. Democratieën brokkelen af en autocratieën nemen toe. De democratie is dus geen verworven recht. Je kan de democratie verliezen. In dit drieluik wordt hierop nader ingegaan. In deel een komt de trias politica aan de orde. Deze vormt de basis van de democratie. Vervolgens wordt in deel twee ingegaan op de democratie zelf en de instituten binnen een democratie. In het laatste deel drie wordt ingegaan hoe het verval van de democratie in de praktijk gebeurt en hoe dit te voorkomen.
Trias Politica en democratie
In een democratie regeert het volk. Democratieën zijn gebaseerd op de trias politica en de scheiding van staat en kerk. De trias politica gaat uit van de scheiding der machten. De ervaring leert namelijk dat macht vaak wordt misbruikt. In de trias politica wordt de staat daarom opgedeeld in drie organen die elkaars functioneren bewaken:
- Wetgevende macht: deze stelt de wetten op. Denk hierbij aan het parlement.
- Uitvoerende macht: deze bestuurt het land binnen de kaders van de wetten. Denk hierbij aan de regering.
- Rechterlijke macht: deze toetst de uitvoering aan de hand van de wetten. Denk hierbij aan de rechters.
Trias Politica
De praktijk van de Trias Politica
In de praktijk is echter de scheiding van de machten niet altijd even duidelijk. In Nederland en in Curaçao zijn bijvoorbeeld het parlement (wetgevende macht) en de regering (uitvoerende macht) gezamenlijk verantwoordelijk voor het opstellen van wetten. Een strikte scheiding van uitvoering en wetgeving bestaat dus niet. Op Curaçao wordt het parlement overigens ook wel "de Staten" genoemd.
Een ander voorbeeld betreft de rechterlijke macht. De rechterlijke macht wordt namelijk gezamenlijk uitgeoefend door de rechters (rechterlijke macht) en het OM (Openbaar Ministerie) dat valt onder het Ministerie van Justitie (uitvoerende macht). Om het onderscheid duidelijk te maken wordt de rechterlijke macht de zittende magistratuur genoemd en wordt het OM de staande magistratuur genoemd. Ook hier dus geen strikte scheiding tussen de machten, in dit geval de uitvoerende en de rechterlijke macht.
De Trias Politica en dualisme
Over dualisme bestaat momenteel op Curaçao veel discussie. Maar wat is dualisme? Dualisme gaat uit van een strikte taakverdeling tussen regering en parlement wat betreft uitvoering, en controle op de uitvoering. Dualisme gaat ervan uit dat de regering verantwoordelijk is voor de uitvoering en dat het parlement de uitvoering door de regering controleert. Dus de regering regeert en het parlement controleert! Dualisme is een manier om de politiek transparanter te maken conform de geest van de trias politica waarin de scheiding der machten centraal staat. Belangrijk hierbij is te vermelden dat in onze representatieve democratie de parlementsleden zijn gekozen door het volk. De ministers zijn dat niet. De ministers zijn benoemd door hun partij. Het volk dient dus het laatste woord te hebben en niet de ministers.
In zekere zin is in Nederland, en ook op Curaçao, sprake van een dualistisch stelsel. Ministers mogen namelijk geen zitting nemen in het parlement. Mocht dit wel het geval zijn dan zouden de ministers in hun rol als parlementslid namelijk hun eigen werk als minister controleren. De strikte scheiding tussen uitvoering en controle zou dan komen te vervallen. Dit zou strijdig zijn met de trias politica. Doordat de ministers geen zitting mogen nemen in het parlement wordt de scheiding van uitvoering en controle op de uitvoering dus bevorderd. Hierover bestaat overigens op Curaçao geen discussie.
De discussie op Curaçao spitst zich toe op de rol van de parlementsleden die de coalitie vertegenwoordigen. In een dualistisch stelsel mogen namelijk parlementsleden van de coalitiepartijen de ministers van hun eigen partij, en de ministers van de coalitiepartner(s), bekritiseren. Volgens de voorstanders van dualisme kan alleen dan een strikte scheiding tussen uitvoering en controle worden gerealiseerd volgens de geest van de Trias Politica.
Degenen die het hiermee niet eens zijn stellen dat de parlementariërs van de eigen partij, en de parlementariërs van de coalitiepartner(s) in het parlement zich loyaal moeten opstellen richting de ministers van de eigen partij, en van de coalitiepartners. Dus ook al maken de ministers van de eigen partij, of van de coalitiepartner(s) fouten, dan mogen deze fouten dus niet, of hooguit met mate, worden bekritiseerd. Dit zou volgens de tegenstanders namelijk de stabiliteit van de regering niet ten goede komen.
De trias politica en de democratie
Het fundament van de trias politica is de scheiding der machten. Controlemechanismen ter bewaking van behoud van dit fundament zijn daarom belangrijk. Hiermee wordt voorkomen dat te veel macht bij één van de staatsorganen terecht komt. In een goed functionerende democratie is sprake van adequaat functionerende controlemechanismen. Maar daarover meer in het volgende artikel!
1. Trias Politica