De Waterhuishouding van de Plantage Savonet
(Gepubliceerd in de krant Amigoe op 9 april 2025)
In het vorige deel van deze artikelserie over het Curaçaose plantagebedrijf hebben we gezien dat op de plantages het regenwater werd opgevangen op daken van de plantagegebouwen en opgeslagen in reservoirs. Ook hebben we gezien dat in de rooien dammen werden gebouwd die het richting de zee stromende water tegenhielden, en lieten doordringen in de bodem, waardoor het water ondergronds werd opgeslagen. Met putten werd het water dan gedurende het jaar weer naar bovengehaald om te gebruiken voor mens, dier en plant. In dit deel zullen we meer in detail zien hoe de waterhuishouding op de plantage Savonet was geregeld.
De geschiedenis van Savonet
In 1660 geeft Matthias Beck, vice-directeur onder Peter Stuyvesant, zijn broer Willem Beck de opdracht de nieuwe plantage Savonet aan te leggen. Savonet is daarmee een van de eerste plantages op Curaçao en was ook een van de meest productieve plantages. Men besefte waarschijnlijk toen al dat dit gebied zeer waterrijk was vanwege de nabijheid van de Christoffelberg. Het regenwater dat valt op de noordzijde van de Christoffelberg stroomt namelijk via Savonet naar de zee. In 1815 koopt Mathias van der Dijs de plantages Savonet en Zorgvliet, die vanaf toen samengevoegd bleven. Hij heeft vele van de dammen en putten op Savonet aangelegd. De plantage kende onder zijn leiding een periode van bloei.
Wateropvang op de daken van de Savonet plantagegebouwen
Op de meeste plantages wordt regenwater opgevangen op het dak van het landhuis. Op Savonet is dit vreemd genoeg niet het geval. Bij het landhuis is geen waterbak te vinden. Het dak van de magazina werd op Savonet wel gebruikt voor wateropvang. De magazina is een gebouw voor de opslag van landbouwgewassen. Naast de magazina is in een separaat gebouwtje een grote waterbak te vinden.
De waterbak naast de magazina van Savonet
The catchment area
Het stroomgebied
Het stroomgebied waarin Savonet is gelegen is groot. Al het water afkomstig van de noordkant van de Christoffelberg en ook de noordwestkant van de tafelberg in Banda Bou (Sint Hieronymus) stroomt via Savonet naar Boka Grandi aan de noordkant van het Christoffelpark. Het gaat hierbij om een uitgebreid rooienstelstel waarin tijdens en na een regenbui een aanzienlijke hoeveel water wordt afgevoerd.
Het stroomgebied waarin Savonet is gelegen
De rooien
De belangrijkste rooien van dit rooienstelsel hebben namen. Op de plaatsen waar deze rooien de Weg naar Westpunt doorkruisen zijn in de huidige tijd duikers onder de weg aangelegd. Duikers zijn ondergronds aangelegde pijpen voor de doorvoer van waterstromen. Hieronder worden de belangrijkste rooien individueel besproken. In deze rooien zijn op meerdere plaatsen dammen aangelegd. De informatie over de rooien is afkomstig van auteur en lokale kenner van gebied Ergo (Echi) Cijntje.
Rooi Beru
De rooi Beru passeert de Weg naar Westpunt net oostelijk van het landhuis Savonet. De naam Rooi Beru is een verbastering van de naam “Beroerde Rooi”. Deze rooi was namelijk berucht in historische tijden voor het laten onderlopen van de Weg naar Westpunt tijdens flinke regenbuien. Je had toen nog geen duikers. Overigens gebeurt dit in de huidige tijd ook nog af en toe als de duikers de toevloed aan water niet aankunnen.
Duikers Rooi Beru bij Weg naar Westpunt
Nadat deze rooi de Weg naar Westpunt is gepasseerd komt hij uit bij Dam Patia in het Christoffelpark. Dam Patia is een heel lange dam met twee sakado’s. Een sakado is een overloop via welke het teveel aan water vanuit het reservoir voor de dam kan doorstromen naar de volgende dam of de zee. Kennelijk was de dam zo lang dat voor het doorstromen van het teveel aan water twee sakado’s nodig waren. Vanuit Dam Patia gaat deze rooi door naar Boka Grandi aan de noordkant. Dam Patia wordt overigens momenteel gerenoveerd als onderdeel van het project Awa pa Korsou. Op de foto hieronder zijn de werkzaamheden te zien bij een van de sakado’s van deze dam.
Renovatiewerkzaamheden bij een van de sakado’s van Dam Patia en tevens al enige bezoekers
Rooi di Baki
Rooi di Baki passeert de Weg naar Westpunt oostelijk van Rooi Beru. Rooi di Baki heet zo omdat deze rooi afkomstig is van Dam di Baki bij Pos Monton in het Christoffelpark. Omdat hier ook indigobakken zijn gelegen, zijn zowel de dam, alsook de rooi, genoemd naar deze bakken. Rooi di Baki komt vanuit het zuiden uit bij Dam Transvaal die zichtbaar is vanaf de Weg naar Westpunt. Bij hevige regenval in 1970 is Dam Transvaal deels ingestort. Deze rooi stroomt na Dam Transvaal ook onder de Weg naar Westpunt door naar Dam Patia. Ook hier zijn duikers aangelegd.
Dam Transvaal en zes duikers (alleen 3 zichtbaar) van Rooi di Baki bij Weg naar Westpunt
Rooi di Zòmé
Deze rooi loopt via de Zòmé, een laaggelegen stuk land met veel hoge manzanillabomen, langs de Weg naar Westpunt, eveneens oostelijk van Savonet onder de Weg naar Westpunt door, richting dam Patia.
Rooi San Antonie
Deze rooi passeert de Weg naar Westpunt westelijk van Savonet. Via Dam di Rooi San Antonie gaat de rooi door naar Dam di Tugera net achter het Landhuis Savonet. Achter de Dam Tugera lagen 3 putten. Dit waren Pos di Tugera, Pos di Marikot en Pos di Dualier. Het water uit de putten werd gebruikt voor de teelt van groenten. Het water vanuit de dam Tugera gaat vervolgens via het hofje met fruitbomen door naar Boka Grandi. Hier is ook een sakado te zien. Net achter dit gebied ligt Pos Mulina. In het Tugera gebied worden overigens door Carmabi (Naomi Cijntje) heel interessante rondleidingen gegeven waarbij eenieder kennis kan nemen hoe het dam- en putsysteem in de praktijk werkte.
De Tugera met 3 putten en een windmolen en links hiervan de dam Tugera en rechts de muur van Tugera (Muraya di Tugera) en op de achtergrond is nog net Pos Mulina (met windmolen) te zien (Foto credits Soublette)
De putten
Dammen en putten gaan hand in hand. Middels de dammen laat men het water doordringen in de bodem en middels putten kan men dan vervolgens gedurende het hele jaar hiervan gebruik maken. Op Savonet bestaan dan ook veel putten. Dit zijn Pos di Noori, Pos Seku, Pos Cuba, Pos di Lalu, Pos di Hoffi , Pos di Marikot, Pos di Dualier, Pos di Tugera, en Pos Mulina. Verder zijn er nog enkele inloopputten oftewel “Pos di Pia”.
In dit deel is ingegaan op de waterhuishouding van de plantage Savonet. Deze plantage was heel productief vanwege de locatie in een gebied met veel rooien en een uitgebreid stelsel van dammen en putten. In het volgende deel zal worden ingaan op de gebouwen van de plantage. Met name komen in dit deel de architectuur en de gebruikte bouwmaterialen aan de orde.
4. De Waterhuishouding van de Plantage Savonet