Als je een kikker in een pan met kokend water gooit dan zal die daar direct uitspringen. Als je de kikker echter in een pan met koud water doet en het gas op een laag pitje aanzet, en zo het water geleidelijk aan de kook brengt, zo gaat het verhaal althans, dan verroert de kikker zich niet en wordt deze gekookt tot de dood erop volgt. Dit is de situatie waarin we ons bevinden op Curaçao. Ik bedoel dit niet figuurlijk, maar letterlijk! Wereldwijd stijgen de temperaturen. Ook Curaçao zal daar niet aan ontkomen. Uit onderzoek van de meteorologische dienst (de ‘Meteo’) bleek al dat het eiland de laatste decennia steeds meer warme dagen en minder koelere nachten heeft gekend. Door de hogere zeetemperatuur is de temperatuur van het koelste moment van de nacht, net voor zonsopkomst, gestegen. En dat zet dan weer de deur open voor mogelijke hogere maximumtemperaturen overdag.
Check out the interview on EXTRA Journaal.
Bekijk het interview op EXTRA Journaal
Hoe koelt je lichaam af door zweten?
De lichaamstemperatuur van een mens is gemiddeld 37 graden celcius. Je lichaam probeert deze temperatuur koste wat kost te handhaven. Als de omgeving erg koud is dan produceert je lichaam warmte. Je kan zelfs gaan rillen om warmte op te wekken. In een hete omgeving probeer je juist warmte kwijt te raken door te gaan zweten. Zweten op zich koelt je echter niet af. Je koelt pas af als het zweet op je huid verdampt. Verdampend vocht van je huid onttrekt namelijk hitte aan de huid. Je koelt dan af. Een zweetdruppeltje dat van je huid afrolt en terecht komt op de grond heeft dus geen koelende werking. Met alcolado, een lokale verfrissende lotion gebaseerd op alcohol, menthol en etherische oliën, op je huid bereik je hetzelfde effect. De alcolado op je huid verdampt en je koelt af.
De luchttemperatuur wordt gemeten met een thermometer in de schaduw. Dit is echter geen goede graadmeter voor de invloed van hitte op ons lichaam. Je lichaam is immers in staat hitte kwijt te raken door te zweten. De hoeveel zweet op je huid die in staat is te verdampen hangt echter af van de relatieve luchtvochtigheid van de lucht. Bij een lage relatieve luchtvochtigheid, van bijvoorbeeld 30%, zoals overdag in de woestijn, verdampt het zweet vrijwel meteen en je koelt af. Je moet dan overigens wel veel blijven drinken. Het vocht dat je verliest moet namelijk worden aangevuld want anders droog je in snel tempo uit. Bij een hoge relatieve luchtvochtigheid, van bijvoorbeeld 80%, verdampt het zweet veel minder. De lucht bevat immers al zoveel vocht dat er niet veel meer bij kan. En als de relatieve luchtvochtigheid 100% bedraagt dan verdampt het zweet zelfs helemaal niet meer. De lucht is dan immers verzadigd met waterdamp en er kan niets meer bij. Je lichaam kan de hitte dan niet kwijtraken.
Op Curaçao ligt de relatieve luchtvochtigheid rond de 80%. Dit is een hoge luchtvochtigheid. Dit komt omdat Curaçao een eiland is en wordt omringd door water. Op Curaçao zou het zweet op je huid dus moeite moeten hebben om te verdampen. Het zweet op je huid verdampt echter vaak toch door de constante bries die hier waait. Als de wind echter wegvalt, voel je het effect van 80% luchtvochtigheid onmiddellijk. Het zweet op je huid verdampt dan bijna niet waardoor je het warm krijgt. De Meteo houdt hier rekening mee en publiceert in het weerbericht naast de luchttemperatuur ook de zogenaamde “heat index”, oftewel gevoelstemperatuur. Deze gevoelstemperatuur kan vele graden hoger liggen dan de luchttemperatuur.
Effecten van toenemende hitte op de mens
De effecten van hitte op het menselijk lichaam moeten niet onderschat worden. Je arbeidsproductiviteit neemt af als je buiten werkt of in een niet-gekoelde omgeving. Je slaapt minder goed als de stroom in de nacht uitvalt en je airco of fan stopt met werken. In hete klaslokalen worden de kinderen slaperig en de concentratie neemt af. Ouden van dagen verdragen hitte minder goed wat kan leiden tot gezondheidsproblemen.
Negatieve effecten van stijgende temperaturen
We leven momenteel in een periode van klimaatverandering. De periodes dat het relatief warm is worden langer. Het koelt in de nacht minder af dan voorheen. Het zal de meesten van u niet zijn ontgaan dat we de afgelopen maanden temperaturen hadden die we normaal pas in augustus en september hebben. En dat alles in combinatie met een hoge relatieve luchtvochtigheid. De negatieve effecten van hitte zullen dus toenemen! Zoals hierboven reeds aangegeven is hitte niet goed voor de volksgezondheid en zullen arbeidsprestaties in een niet-gekoelde ruimte afnemen wat niet goed is voor de economie. Het aantal negatieve effecten op de economie is echter veel groter:
- Airco’s moeten harder moeten werken waardoor de energiekosten toenemen en dus ook de “Cost of doing business”.
- Toeristen zullen ons paradijselijk eiland minder aangenaam vinden en hun toevlucht zoeken naar koelere oorden.
- Het koraalrif gaat achteruit waardoor minder (duik)toeristen ons eiland zullen bezoeken
- Het aantal stormen en de kracht hiervan zal toenemen met als gevolg meer schade aan de kust en de kustbebouwing. Ook hierdoor zullen toeristen ons eiland mijden.
- De regenval wordt intensiever waardoor meer water naar de zee zal afstromen. Hierdoor is minder water beschikbaar voor de landbouw en de natuur. De natuur is onderdeel van ons toeristisch product. Als de natuur minder wordt gaat het toeristisch product achteruit.
- De kracht van grotere hoeveelheden wegstromend regenwater zal meer schade veroorzaken, zoals we in mei jongstleden in Bandabou hebben gezien. De Meteo registreerde op 4 mei van dit jaar 310 millimeter regenval in Soto. Dit is heel veel! Tijdens Tomas in 2010 viel 275 millimeter.
Wat kunnen we doen om de negatieve effecten van toenemende hitte tegen te gaan?
Wat kunnen we doen is het nemen van de volgende acties (in willekeurige volgorde):
Plant inheemse bomen in de bebouwde omgeving waar dit kan en creëer kleine stadsparken met inheemse bomen
Bomen geven op de eerste plaats schaduw. Hierdoor word je niet blootgesteld aan de directe zonnestraling. Maar nog belangrijker is dat het onder bomen enkele graden koeler is. Bomen zuigen namelijk water uit de bodem en verdampen dit via de bladeren. Het verdampende water koelt de omgeving net zoals het verdampende zweet op je huid. Bomen zijn “groene airco’s” waarvoor je geen elektriciteitsrekening krijgt gepresenteerd. En waarom inheemse bomen? Ze zijn minder gevoelig voor ziektes en ze hebben minder water nodig. Inheemse bomen zijn ook een belangrijk onderdeel van de lokale ecosystemen. Kies bij het planten van bomen dichtbij bebouwing wel inheemse bomen met een penwortel en niet inheemse bomen met een horizontaal uitwaaierend wortelstelsel. Een horizontaal uitwaaierend wortelstelsel kan namelijk de fundamenten van gebouwen beschadigen. Een penwortel doet dit niet. Een penwortel gaat verticaal naar beneden. Een goed voorbeeld van een boom met een penwortel is de Wayaka oftewel Pokhout (Guaiacum officinale). In kleine stadsparken verder gelegen van de bebouwing zijn de Indju (Prosopis juliflora) en de Watakeli (Bourreria suculenta) goede kandidaten. Bij zoutere grond is de Mangel Blanku (Conocarpus erectus) een goede keuze. Experimenteer bij deze inheemse bomen met nieuwe opkweekmethoden. In een gewone bloempot gaat de penwortel zich namelijk oprollen. Wellicht moeten we toe naar diepere bloempotten voor inheemse bomen met een penwortel en deze dan sneller uitplanten. Vergeet verder niet dat veel toeristen op zoek zijn naar authenticiteit. Wat we dus vooral niet moeten doen is het kopiëren van andere toeristische oorden door bijvoorbeeld het aanplanten van veel exotische bomen zoals palmen.
Betonneer en asfalteer niet alle oppervlaktes en bouw op de wind
Beton en asfalt absorberen hitte gedurende de dag en geven dit af gedurende de nacht waardoor het in de nacht heet blijft. Betonneer en asfalteer daarom niet alles in de urbane gebieden (hoe minder hoe beter). Laat delen in de ‘stad’ gewoon grond. Een onverhard grondoppervlakte koelt bovendien de omgeving als het nat is en laat water doordringen in de bodem waardoor het grondwater wordt aangevuld. Bouw verder op de wind om zodanig gebruik te maken van de koelende werking van de wind.
Plaats zonnepanelen op daken
Zonnepanelen produceren stroom en hebben een isolerende werking als tussen het zonnepaneel en het dak een luchtlaag blijft bestaan. De temperatuur in het gebouw wordt dan enkele graden lager. Dubbele winst dus!
Neem maatregelen om het koraalrif te beschermen
Koraalriffen verdragen de stijgende temperaturen van het zeewater niet goed. Een koraalrif dat in een goede conditie verkeert kan echter hogere temperaturen beter weerstaan dan een koraalrif dat is verzwakt. Bescherm daarom het rif en stop dus met het lozen van rioolwater in de zee!! Door deze lozingen gaan namelijk de algen groeien en wordt het koraalrif overwoekerd en kan zelfs doodgaan. Papegaaivissen (Gutu) houden het rif schoon. Op dit moment gaan ze echter dood. Waarschijnlijk komt dit door cyanobacteriën die leven in algen en gif produceren.
Zorg voor een goed functionerend dammenstelsel
Dammen voorkomen dat het kostbare regenwater grotendeels afvloeit naar zee en zorgen ervoor dat het regenwater doordringt in de bodem. Het grondwater wordt hierdoor aangevuld. Dit is goed voor de natuur en de landbouw. We hebben meer dan duizend dammen op Curaçao. Dit is vrij uniek! De dammen van Curaçao kunnen daarom tevens worden beschouwd als cultureel erfgoed.
Plant mangroves aan de kust
Mangroves beschermen de kustbebouwing tegen schade door stormen en beschermen het koraalrif tegen erosie vanaf land. Stormen zullen in de toekomst in aantal toenemen en bovendien heviger worden. Stop dus met het kappen van mangroves en begin een grootschalig mangrove aanplant programma. De enige die dit momenteel met beperkte middelen maar met succes doet, is Ryan de Jongh.
Pas bouwcodes aan
We zullen onze bouwcodes moeten aanpassen aan een toekomst waarin een grotere kans bestaat op stormen. Bovengrondse kabels langs de wegen zijn gevoelig voor schade door wind en zullen daarom ondergronds moeten worden aangelegd.
Pas je levensstijl aan
Het is op Curaçao absoluut niet nodig om te slapen onder een deken in de airco. Een laken is voldoende. Je kan dan de airco minder koud afstellen. De stroomkosten gaan dan omlaag. Pas kledingvoorschriften in organisaties aan. Lange mouw hemden met das zijn heet (laat staan een colbert!) en sowieso niet geschikt voor dit klimaat. Schrijf kleding voor die verkoelend werkt zoals bijvoorbeeld een guayabera. De airco hoeft dan minder koud te worden afgesteld.
Maak meer gebruik van EU-fondsen voor het financieren van maatregelen
The EU has funds that are also accessible to Curaçao, such as the EU Life/Best funds, for measures to combat the effects of climate change. The "Cabinet Special Envoy of the BES islands" has a very good website (https://cabinetspecialenvoy.com) where it is explained how you can apply for these funds.
Pas de wetgeving aan
Het debat over klimaatsverandering in het parlement wordt maar steeds uitgesteld. Wetgeving die rekening houdt met de klimaatsverandering ontbreekt momenteel maar is hoogstnoodzakelijk. Hier ligt een dankbare taak voor het parlement!
Curaçao wordt warmer. We kunnen wachten totdat het te laat is en we net als de kikker in de hete pan ten onder gaan of we kunnen nu in actie komen! De keuze is aan ons allen!
ir. Paul Stokkermans
Paul Stokkermans is gepensioneerd landbouwingenieur en ex-directeur van Carmabi en ex-beleidsmedewerker van de toenmalige Dienst Economische Zaken (DEZ) op Curaçao. Momenteel is hij directeur van Scientegia Solutions
TOENEMENDE HITTE OP CURAÇAO