De Architectuur van het Curaçaose Landhuis
Gepubliceerd in de krant Amigoe op 7 mei 2025)
In het vorige deel zijn we ingegaan op de plantagegebouwen. Het meest in het oog lopende gebouw op een plantage was het landhuis. De eerste landhuizen werden al gebouwd in de zeventiende eeuw. In de bouwstijl van Curaçaose landhuizen heeft sinds de zeventiende eeuw een duidelijke ontwikkeling plaatsgevonden. De ontwikkeling van bouwstijlen is een modeverschijnsel vergelijkbaar met de veranderende mode in de kledingwereld. De wijze van bouwen ontwikkelde zich van eenvoudige, versterkte gebouwen naar kleurrijke, barokke of neoclassicistische panden met decoratieve elementen, passend bij veranderende smaak en status. Beide weerspiegelen sociale positie, klimaataanpassing en buitenlandse invloeden.
In totaal worden vier bouwstijlen van het Curaçaose landhuis onderscheiden. Deze bouwstijlen hebben elkaar min of meer in chronologische volgorde opgevolgd. Aan de hand van de bouwstijl kan dus ongeveer de leeftijd van een landhuis worden bepaald! In dit deel wordt nader op deze bouwstijlen ingegaan.
Dakconstructie
Om meer inzicht te krijgen in de bouwstijl is het belangrijk eerst de verschillende dakconstructies te begrijpen. Hieronder komen drie belangrijke dakconstructies aan de orde. Dit zijn het zadeldak, het schilddak en het lessenaardak. Bij landhuizen werd het zadeldak veel toegepast. Een zadeldak bestaat uit twee tegen elkaar geplaatste hellende dakschilden. Een zadeldak heeft aan weerszijden een topgevel. Een andere mogelijkheid was het schilddak dat bestaat uit vier hellende dakschilden. Een lessenaardak heeft alleen één hellend vlak. Vaak hadden de galerijen een lessenaardak dat aansloot op het dak van de kern van het gebouw (dat een zadeldak of een schilddak had).
Drie daktypes: Zadeldak (links), Schilddak (midden) en Lessenaardak (rechts)
Hoe kunnen we de bouwstijlen onderscheiden?
Het bepalen van de bouwstijl gebeurt meestal aan de hand van de topgevel. De topgevel is het meest karakteristieke deel van het landhuis. Een landhuis met een schilddak heeft echter aan alle vier de zijden een schuin dak en daardoor geen topgevel. Hoe kunnen we dan toch de bouwstijl bepalen? Hiervoor kijken we naar de dakkapellen. De dakkapellen werden net als de gevel gemaakt volgens de bouwstijl van die periode.
Curaçaose Hollandse Stijl
Deze stijl werd toegepast in de zeventiende tot in de eerste helft van de achttiende eeuw. De 17e -eeuwse landhuizen Ascencion en Groot Santa Martha zijn daar voorbeelden van. De topgevels zijn eenvoudig en rechtlijnig met bovenaan een driehoek en daaronder een rechthoek.
Landhuis Groot Santa Martha
Curaçaose Barok
De barok is een Europese stijlperiode die aan het begin van de zeventiende eeuw in Italië tot ontwikkeling kwam en tot in de eerste helft van de achttiende eeuw voortduurde. De barok uit zich door onder meer een overdaad aan vorm en een veelvuldig gebruik van versieringen. De Curaçaose Barok overheerste in de achttiende eeuw. De gevels zijn niet meer rechtlijnig maar gebogen. De meest bekende variant is de “inzwenkende en uitzwenkende” topgevel. Dit betekent dat de bocht eerst naar binnen gaat en daarna naar buiten. Een mooi voorbeeld hiervan is het landhuis Savonet.
Gevel Landhuis Savonet
Neo-Curaçaose Hollandse Stijl
Deze bouwstijl is eenvoudig net zoals de Curaçaose Hollandse Stijl. Vandaar dus de naam Neo-Curaçaose Hollandse Stijl. Deze stijl werd toegepast in de eerste helft van de negentiende eeuw. Een mooi voorbeeld is Landhuis Klein Santa Martha. De gevels zijn rechtlijnig. Bovenin werd vaak een ventilatiegat gemaakt met een decoratie eromheen. Bij landhuis Klein Santa Martha heeft deze decoratie de vorm van een ster.
Landhuis Klein Santa Martha
Neoclassicisme
Het neoclassicisme werd toegepast in de tweede helft van de negentiende eeuw. Deze stijl is komen overwaaien uit Europa en de Verenigde Staten. Deze stijl werd eerst toegepast in de stad en pas daarna ook bij de landhuizen. Het neoclassicisme is een heropleving van de bouwstijl van de klassieke oudheid gedurende de renaissance. Het neoclassicisme verzette zich tegen de overdaad aan vorm en veelvuldige versieringen van de barok. Men wilde terug naar heldere en zuivere vormen. Landhuis Cerrito en Landhuis Ronde Klip zijn voorbeelden van landhuizen die zijn gebouwd volgens de neoclassicistische stijl. Bij de neoclassicistische stijl is de voorgevel symmetrisch en heeft de vorm van een driehoek. De driehoekige voorgevel rust op kolommen. Ook is sprake van lijstgevels. Een lijstgevel is decoratieve band aan de bovenzijde van een gebouw.
Landhuis Cerrito
In het vorige deel zijn in algemene zin de gebouwen op een plantage besproken. In dit deel is de architectuur van het Curaçaose landhuis aan de orde gekomen. In het volgende deel zullen we specifiek ingaan op de gebouwen van de plantage Savonet. Savonet is de enige plantage op Curaçao waar alle bijgebouwen en de overige infrastructuur nog bewaard is gebleven.
6. De Architectuur van het Curaçaose Landhuis